اختلال تیک (Tic)

تیک های حرکتی

تیک های حرکتی ساده، یک گروه عضلانی منفرد را شامل می‌شوند. تیک های پیچیده حرکتی معمولاً بیش از یک گروه عضلانی را درگیر می‌کنند. موارد ساده تیک های حرکتی شامل موارد زیر هستند:

• پیچاندن سر
• چشمک زدن
• گاز گرفتن لب
• جوش صورت
• شانه زدن

تیک های پیچیده حرکتی شامل:

• لگد زدن
• پرش
• پریدن
• تقلید از حرکات دیگران
• بو کردن اشیاء

تیک های صوتی

تیک های صوتی ساده از یک صدای ساده تشکیل می‌شوند اما تیک های صوتی پیچیده، گفتارهای معنی ‌دارتری را شامل می‌شوند (مانند کلمات). تیک های صوتی ساده شامل موارد زیر هستند:

• سرفه
• ایجاد صدا از گلو
• خرخر کردن از طریق دهان
• خرخر کردن از طریق بینی
• هیس کردن

 تیک های صوتی پیچیده شامل:

• تکرار کلمات و عبارات
• تقلید صدای حیوانات
• صدا زدن
• فریاد زدن

ویژگی‌های تشخیصی DSM-5 برای اختلال تیک

اختلالات تیک چهار طبقه تشخیصی را تشکیل می‌دهند:

اختلال توره، اختلال تیک حرکتی یا آوایی مداوم(مزمن)، اختلال تیک موقتی، و اختلالات تیک مشخص و نامشخص دیگر.

تشخیص برای هرگونه اختلال تیک بر وجود تیک‌های حرکتی و یا آوایی (ملاک A)، مدت نشانه های تیک(ملاک B)، سن شروع (ملاک C)، و فقدان هر گونه علت شناخته شده، مانند بیماری جسمانی دیگر یا مصرف مواد (ملاک D) استوار است.

اختلالات تیک ترتیب سلسله مراتبی دارند(یعنی، اختلال توره، به دنبال آن اختلال تیک مشخص و نامشخص دیگر)، به طوری که وقتی اختلال تیک در یک سطح از سلسله مراتب تشخیص داده شده باشد، تشخیص پایین تر در سلسله مراتب نمی‌تواند داده شود(ملاک E).

تیک‌ها می‌توانند ساده یا پیچیده باشند.

تیک‌های حرکتی ساده کوتاه مدت هستند (یعنی، چند دهم ثانیه) و می‌توانند پلک زدن، بالا انداختن شانه، و کشیدن دست وپا دربرگیرند.

تیک‌های آوایی ساده، صاف کردن گلو، فین فین کردن، و خرخر کردن در اثر انقباض دیافراگم یا عضلات حلق را شامل می‌شوند.

تیک‌های حرکتی پیچیده طولانی مدت‌تر هستند (یعنی، چندثانیه) و اغلب ترکیبی از تیک‌های ساده مانند چرخاندن سر و بالا انداختن شانه به طور همزمان را در بر می‌گیرند.

تیک‌های پیچیده می‌توانند به صورت هدفمند ظاهر شوند، مانند وضع اندامی سکسی یا زشت تیک مانند (مستهجن کرداری) یا تقلید تیک مانند از حرکات فردی دیگر (پژواک کرداری).

همچنین، تیک‌های آوایی پیچیده، تکرارکردن صداها یا کلمات خود فرد (مکررگویی)، تکرار کردن آخرین کلمه یا عبارت شنیده شده (پژواک گویی)، یا بر زبان آوردن کلماتی که از لحاظ اجتماعی پسندیده نیستند، از جمله حرف‌های زشت، یا بدگویی‌های قومی، نژادی یا مذهبی (بددهنی) را شامل می‌شوند.

مهم این است که بددهنی، فریادکشیدن ناگهانی یا غرغر کردن است و فاقد گفتار نامناسب مشابهی است که در تعامل‌های انسان مشاهده می‌شود.

وجود تیک‌های حرکتی و  یا آوایی در بین چهار اختلال تیک تفاوت دارد (ملاک A).

در اختلال توره، هر دو تیک حرکتی و آوایی باید وجود داشته باشند. در حالی که در اختلال تیک موقتی، تیک های حرکتی و یا آوایی می‌توانند وجود داشته باشند.

در اختلال‌های تیک مشخص و یا نامشخص دیگر، نشانه‌های اختلال حرکت، به عنوان تیک بهتر مشخص می‌شوند، اما از نظر جلوه یا سن شروع نامتعارف هستند یا سبب شناسی شناخته شده‌ای دارند.

ملاک مدت دست کم ۱سال (ملاک B) تضمین می‌کند که افرادی که مبتلا به اختلال توره یا اختلال تیک حرکتی یا آوایی مداوم (مزمن) تشخیص داده شده‌اند، نشانه‌های مداوم داشته‌اند.

شدت تیک‌ها افزایش و کاهش می‌یابند و امکان دارد برخی افراد به مدت چند هفته یا چندماه دوره‌های بدون تیک داشته باشند؛ با این حال، فردی که نشانه‌های تیک را به مدت بیش از ۱ سال از شروع اولین تیک داشته است، صرف نظر از مدت دوره‌های بدون تیک، مبتلا به نشانه‌های مداوم محسوب می‌شوند.

برای فرد مبتلا به تیک حرکتی و /یا آوایی کمتر از ۱ سال از شروع اولین تیکف تشخیص اختلال تیک موقتی می‌تواند در نظر گرفته شود.

برای اختلالات تیک مشخص و نامشخص دیگر، مدت مشخصی وجود ندارد.

شروع تیک‌ها باید قبل از ۱۸ سالگی باشد(ملاک C). اختلالات تیک معمولاً در دوره پیش از بلوغ شروع می‌شوند، به طوری که میانگین سنی هنگام شروع بین ۴ تا ۶ سالگی است و وقوع شروع تازه اختلالات تیک در افراد ده تا بیست ساله، کاهش می‌یابد.

شروع تازه نشانه‌های تیک در بزرگسالان بسیار نادر است و اغلب با قرار گرفتن در معرض مواد مخدر ارتباط دارد (مثل مصرف بیش از اندازه کوکائین) یا ناشی از صدمه دستگاه عصبی مرکزی است (مثل التهاب پس از ویروس).

گرچه شروع تیک در نوجوانان و بزرگسالان شایع نیست.

اما بعید نیست که نوجوانان و بزرگسالان برای ارزیابی تشخیصی اولیه مراجعه کننده و هنگامی که به دقت ارزیابی می‌شوند، معلوم می‌شود که سابقه نشانه‌های خفیف‌تر دارند که به دوران کودکی برمی‌گردد.

شروع تازه حرکات نابهنجار که از تیک‌های خارج از داومنه سنی معمول حکایت دارند، باید به ارزیابی برای اختلالات حرکتی یا سبب شناسی‌های خاص منجر شود.

نشانه‌های تیک نمی‌توانند ناشی از تأثیرات فیزیولوژیکی مواد یا بیماری جسمانی دیگر باشند (ملاک D).

در صورتی که شواهد نیرومندی از سابقه، معاینه بدنی و / یا نتایج آزمایشگاه وجود داشته باشد که از علت قابل قبول، نزدیک و احتمالی برای اختلال تیک خبر می‌دهد، باید از تشخیص اختلال تیک مشخص دیگر استفاده شود.

داشتن ملاک‌های تشخیصی که قبلاً برای اختلال توره برآورده شده‌اند، تشخیص احتمالی اختلال تیک حرکتی یا آوایی مداوم (مزمن) را منتفی می‌سازد (E). همچنین، اختلال تیک حرکتی یا آوایی مداوم (مزمن) که قبلاً تشخیص داده شده است، تشخیص اختلال تیک موقتی یا اختلال تیک مشخص یا نامشخص دیگر را منتفی می‌کند (ملاکE).

عوامل خطر و سبب شناسی اختلال تیک

عوامل مربوط به خلق وخوی

تیک‌ها با اضطراب، برانگیختگی، و خستگی بدتر می‌شوند و هنگام فعالیت های آرام و متمرکز، بهتر هستند. افراد هنگامی که مشغول انجام دادن تکالیف درسی یا کارهایی در خاه هستند در مقایسه با زمانیکه در خانه بعد از مدرسه یا هنگام شب استراحت می‌کند، تیک‌های کمتری دارند. رویدادهای استرس زا / تحریک کننده (مثل امتحان دادن، شرکت کردن در فعالیت‌ها تحریک کننده) اغلب تیک‌ها را بدتر می‌کنند.

عوامل محیطی

مشاهده کردن حرکت سر و دست و یا صدا در فرد دیگر که فرد مبتلا به اختلال تیک، حرکت یا صدای مشابهی را بروز دهد، که دیگران اشتباهاً آن را هدفمند تصور می‌کنند. وقتی فرد با صاحبان قدرت تعامل می‌کند(مثل معلمان، سرپرستان،پلیس) این می‌تواند خیلی مشکل ساز باشد.

عوامل ژنتیکی و فیزیولوژیکی

عوامل ژنتیکی و فیزیولوژیکی بر ازار و شدت نشانه تیک تأثیر می‌گذارند. آلل‌های (ژن های ناهمسان مجاور) خطر مهم برای اختلال توره و گونه‌های ژنتیکی نادر در خانواده‌های مبتلا به اختلالات تیک شناسایی شده‌اند. عوارض زایمان، سن بالای مادر، وزن کم به هنگام تولد و سیگار کشیدن مادر در مدت حاملگی، با شدت بدتر تیک ارتباط دارد.

تشخیص افتراقی

حرکت نابهنجار که ممکن است با بیماری های جسمانی دیگر و اختلال حرکت قالبی همراه باشند.

جنبش‌های حرکتی قالبی به صورت حرکات موزون، تکراری و قابل پیش بینی غیرارادی تعریف شده‌اند که هدفمند به نظر می‌رسند، ولی کارکرد یا هدف انطباقی واضحی ندارند و با حواس پرتی متوقف می‌شوند.

نمونه‌های آن عبارتند از دست تکان دادن/چرخید تکراری، تکان دادن بازو و جنباندن انگشت.

جنبش‌های حرکتی قالبی می‌توانند براساس سن قبلی شروع (کمتر از ۳ سالگی)، مدت طولانی (چند ثانیه تا چند دقیقه)، شکل و مکان ثابت تکراری و پایدار، بدتر شدن به هنگامی که فرد مشغول فعالیت‌ها، فقدان میل هشدار دهنده و توقف با حواس پرتی (مثل نامیدن اسم یا لمس کردن) متمایز شوند.

دارءالرقص اعمال سریع، تصادفی، مداوم، ناگهانی، نامنظم، غیرقابل پیش بینی و غیرقالبی را نشان می‌دهد که معمولا دوطرفه هستند و تمام قسمت‌های بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهند (یعنی، صورت، تنه و دست و پل).

زمان بندب، جهت، و توزیع حرکات، لحظه به لحظه تغییر می کنند، و معمولاً حرکات هنگام انجام دادن عمل ارادی، بدتر می‌شوند.

اختلال کشیدگی عضلانی (اختلال تونوس) انقباض همزمان عضلات موافق و مخالف است که به وضع اندامی یا حرکت تحریف شده قسمت‌هایی از بدن منجر می‌شود. وضع اندامی که عضلات آن کشیده شده‌اند اغلب به وسیله اقدام برای حرکات ارادی و راه اندازی می‌شود و هنگام خواب دیده نمی‌شود.

• حرکت پریشی‌های تشنجی ناشی از مواد

حرکت پریشی‌های تشنجی معمولاً به صورت اختلال کشیدگی عضلانی (اختلال تونوس) یا حرکات دارءالرقص روی می‌دهند که حرکت ارادی یا فشار باعث وقوع آنها می‌شود و به ندرت از فعالیت زمینه طبیعی ناشی می‌شود.

• گرفتگی عضلانی

گرفتگی عضلانی با حرکت تک جهشی ناگهانی مشخص می‌شود که اغلب ناموزون است. گرفتگی عضلانی می‌تواند با حرکت بدتر شود و در طول خواب روی می‌دهد. گرفتگی عضلانی به وسیله سرعت، توقف ناپذیری و فقدان میل هشداردهنده از تیک‌ها متمایز می‌شود.

• وسواس فکری – عملی و اختلالات مربوط

متمایز کردن وسواس فکری – عملی از تیک‌ها می‌تواند دشوار باشد. علایمی که از رفتار وسواس فکری – عملی خبر می‌دهند عبارتند از سایق شناختی بنیاد (مثل ترس از آلودگی) و نیاز به انجام دادن عمل به شیوه ای خاص به تعداد دفعات مشخص، به طور برابر در هر دو طرف بدن یا تا زمانی که احساس «کاملاً درست» تحقق یافته باشد. مشکلات کنترل تکانه و رفتارهای تکراری دیگر، از جمله موکنی مداوم، پوست کنی و ناخن جویدن هدفمندتر و پیچیده‌تر از تیک‌ها به نظر می‌رسند.